พะยอม หอมเช้า หอมเย็น

ดอกพะยอมสีขาวนวล หรือเหลืองอ่อน ๆ

ช่วงเวลากลางวันที่ออกจะมีสภาพอากาศที่ร้อน ๆ เช่นนี้  ทำเอาหลายคนอยากได้ต้นไม้ใหญ่มาบังแดด กลางร่มให้บ้านกัน ซึ่งต้นไม้ที่ทรงพุ่มช่วยบังแดด กันร้อนให้บ้านได้ก็มีอยู่หลายตัวเลือก แต่ถ้าเพิ่ม option อีกนิดว่า ดอกมีกลิ่นหอมด้วยแล้วล่ะก็  พะยอม เป็นตัวเลือกอีกต้นหนึ่งที่น่าสนใจไม่แพ้ต้นอื่นๆ เลยล่ะ เพราะนอกจากจะได้ร่มเงาจากต้นแล้ว ช่วงหน้าหนาวปลายธันวาคมไปถึงกุมภาพันธ์ ต้นพะยอมจะมีออกดอกขาวไปทั้งต้น พร้อมส่งกลิ่นหอมๆ ตอนเย็นและเช้ามืดให้ได้ชื่นใจกัน

พะยอม เป็นไม้ไทยๆ ที่ปลูกกันมาตั้งแต่ปูย่าตายายเราแล้ว และก็ไม่ใช่เพราะว่าดอกหอมเท่านั้น แต่ปู่ยาตายายมองการณ์ไกล เล็งเห็นประโยชน์ของต้นพะยอมด้านอื่นๆ อีก ไม่ว่าจะเนื้อไม้ที่แข็งพอๆ กับไม้เต็ง สามารถเอามาสร้างบ้านสร้างเรือนได้ หรือจะเอาไปทำเป็นไม้หมอนรองรถไฟ ดอกอ่อนเป็นอาหาร ลวกจิ้มกับน้ำพริก หรือเอาไปปรุงเป็นยาลมยาหอม บำรุงหัวใจ

เปลือกต้นเอาไปต้มน้ำ ดื่มแก้ท้องไส้ไม่ดี ลำไส้อักเสบ เปลือกดิบๆ เอามาฝนทาเป็นยาสมานแผล เป็นสารกันบูดธรรมชาติที่ชาวสวนน้ำตาลมะพร้าวเอาไว้ใช้ปนไปกับน้ำตาลสดเพื่อไม่ให้น้ำตาลมะพร้าวที่ไหลลงภาชนะเก็บบูดไปก่อนที่จะนำมาแปรรูปเป็นน้ำตาลปีบ หรือเอาไปสับเป็นชิ้นเล็กๆ ใส่ในภาชนะรองน้ำตาลมะพร้าวตามต้น ชาวสวนที่ทำน้ำตาลมะพร้าวแถวๆ สมุทรสงคราม สมุทรสาคร ราชบุรี เพชรบุรี เขาจะใช้เปลือกไม้พะยอมเป็นสารกันบูดแบบธรรมชาติ ไม่ให้น้ำตาลมะพร้าวสดบูดเสียก่อนที่จะมาปลดลงจากต้นไปแปรรูปเป็นน้ำตาลปีบ

สารยายสรรพคุณมาซะเยอะ ตอนนี้มารู้จักหน้าคาตาต้นพะยอมกันดีกว่า

ดอกพะยอม...จาก http://pantip.com

ลักษณะทั่วไป     พะยอมเป็นไม้ยืนต้นเนื้อแข็ง ขนาดกลาง บางตำราก็ว่าเป็นไม้ใหญ่ เลี้ยงดีๆ บางต้นสูงเกิน 30  ม. แผ่พุ่มกว้างให้ร่มเงากับตัวบ้านได้ แต่จะต้องมีพื้นที่ ยิ่งได้พื้นที่โล่งๆ แจ้งด้วยแล้ว พุ่มใบจะแผ่กลมเป็นพุ่มสวย แล้วก็ไม่ต้องไปตัดแต่งเพิ่มเติมอีกเลย ปลูกแล้วไม่ต้องมาห่วงเรื่องว่ากิ่งก้านจะแผ่สะเปะสะปะ แต่ที่ทำให้ต้นพะยอมเข้ามาเป็นต้นไม้ที่ปลูกไว้ในบริเวณบ้านเป็นเพราะกลิ่นหอมๆ ของดอก ถึงจะออกดอกแค่ปีละครั้ง แต่ก็จะออกดอกพร้อมกันทั้งต้น ช่วงที่ออกดอก ต้นพะยอมก็จะเต็มไปด้วยดอกสีขาวเต็มต้น สวยงามมาก แต่สมัยนี้หาคนปลูกน้อยลง เพราะว่าพะยอมเป็นไม้โตช้า กว่าจะออกดอกให้เห็นอย่างเร็วที่สุดก็ 4-5 ปี ไม่ทันใจ 

พะยอม จัดอยู่ในกลุ่มไม้เนื้อแข็งชนิดเดียวกับต้นเต็ง ต้นรัง ต้นสาละ เป็นต้นไม้ที่พบได้ทั่วไปในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ของเรา  ไทย กัมพูชา ลาว มาเลเซีย พม่า เวียตนาม ยาวไปถึงอินเดีย    เฉพาะในบ้านเรา แต่ละภูมิภาคก็จะมีชื่อเรียกต้นพะยอมต่างกันไป  คนภาคกลางจะเรียกว่า พะยอม  แต่ถ้าเป็นคนเหนือก็จะเรียกว่า กะยอม, ยางหยวก ขะยอมดงพะยอมดง  เชี่ยว เชี่ยว  ส่วนคนภาคตะวันออกเฉียงเหนือจะเรียกว่า ต้นแคน  ส่วนคนภาคใต้จะเรียกว่า พะยอมทอง

ดอกพะยอม...จาก http://pantip.com

ดอก    สีขาวนวลหรือเหลืองอ่อนๆ ออกเป็นช่อตามซอกใบ และที่ปลายกิ่ง ดอกย่อยจำนวนมาก เวลาออกดอกพร้อมๆ กันทั้งช่อ   ดอกออกช่วงหน้าหนาว เดือนธันวาคม-กุมภาพันธ์ ดอกหอม กลิ่นจะชัดมากๆ ช่วงเย็นและเช้ามืด  คนที่ตื่นแต่เช้าก็จะได้กำไรตรงที่ได้ออกมาสูดกลิ่นหอมๆ ของดอกพะยอมตั้งแต่เช้ามืดก่อนกลิ่นจะค่อยๆ จางลงไปในระหว่างวัน และกลับมาหอมอีกครั้งตอนเย็นๆ   คนสมัยก่อนจะนิยมเก็บดอกไปประดับผมหรือถือติดมือไปไหนมาไหนด้วยเสมอ เหมือนดอกจำปีที่เคยจำได้ว่าป้าๆ น้าๆ สมัยสาวๆ จะชอบเอาเส้นผมมาพันกับดอกไม้หอมๆ ห้อยไว้กับผม ดูตุ้งติ้ง หอมฟุ้งติดผมติดตัว คนสมัยก่อนจะเก็บดอกพะยอมมาปรุงเป็นยาแก้ลม บำรุงหัวใจ และยังช่วยลดไข้ ดอกอ่อนยังนำมาลวกทานกับน้ำพริกได้อีกด้วย ได้ด้วย

ต้นพะยอม...จาก http://pantip.com

ช่วงต้นๆ เดือนธันวาคมของทุกปี ต้นพะยอมจะเริ่มสลัดใบทิ้งเพื่อเตรียมออกดอก (ช่วงนี้ก็คงจะต้องกวาดใบกันจนเบื่อหน่อย) หลังจากทิ้งใบหมดต้นแล้ว ก็จะเริ่มเห็นใบอ่อนแตกออกมาใหม่ หลังจากนั้นก็เตรียมต้อนรับดอกพะยอมได้เลย เพราะดอกพะยอมจะออกตามมาหลังจากที่ต้นแตกใบอ่อนแล้ว  ถ้าช่วงนั้นเห็นต้นพะยอมทิ้งใบหมดต้นก็ไม่ต้องตกใจว่าดูแลต้นไม้ดี หรือขาดน้ำ ขาดปุ๋ยหรือเปล่า หรือต้นจะตายหรือเปล่า  ระหว่างนั้นให้งดน้ำ งดปุ๋ยไปเลย เพื่อให้ต้นสลัดใบทิ้งให้หมด พอเริ่มเห็นใบอ่อนเริ่มแตกใหม่ ค่อยให้น้ำ ให้ปุ๋ย บำรุงต้น ช่วยให้ต้นมีกำลังออกดอกได้มากๆ อีกทางหนึ่ง  ดอกย่อยแต่ละดอกจะห้อยหัวลง บิดเป็นเกลียว  

ดอกพะยอม..จาก  www.bloggang.com 

การดูแลรักษา   ต้นพะยอมเป็นต้นไม้ที่ลองได้ปลูกแล้ว แทบไม่ต้องดูแลอะไรกันเลย เขาจะปรับตัวเก่งมาก อยู่ได้เกือบทุกสภาพดิน ดินเหนียว ดินร่วน หรือดินทราย (ขอไว้แต่ว่าอย่าเป็นที่ที่น้ำท่วมขัง หรือดินเค็ม ต้นจะใบไหม้ แห้งตายได้ในช่วงหน้าร้อน เพราะช่วงนั้นอากาศร้อนจัด รากจะดึงเอาความเค็มขึ้นมาหลังจากที่ดึงน้ำในดินขึ้นมาใช้จนหมดแล้ว)  จะชอบดินทราย หรือดินระบายน้ำดีเป็นพิเศษ แม้แต่ในพื้นที่ที่แห้งแล้งก็สามารถปลูกได้ ใครที่มีที่ดินที่แห้งแล้งมากๆ หรือเป็นดินทราย ดินที่เก็บความชื้นไม่ได้ค่อยได้ ไม่ควรมองข้ามต้นพะยอม

นอกจากไม่ต้องรดน้ำบ่อยแล้วยังชอบแดด ชอบที่โล่ง ไม่มีอะไรมาบังไม่ให้พะยอมรับแดด ก่อนจะปลูก ควรจะไปยืนเล็งก่อนว่าที่ๆ จะปลูกนั้น กว้าง โล่ง แดดดี เพียงพอมั้ย เพราะพะยอมเป็นไม้ใหญ่ ต้องการพื้นที่ ต้องการอากาศ ต้องการแดดค่อนข้างมาก เรื่องการให้น้ำ พะยอมเป็นไม้ที่กินน้ำไม่เยอะ อดน้ำเก่ง ทนแล้งได้ดีอยู่แล้ว  น่าจะเหมาะกับพื้นที่ที่ค่อนข้างแห้งแล้ง หรือว่าห่างจากแหล่งน้ำหรือไม่สะดวกที่จะรดน้ำกันบ่อยๆ

การใช้ประโยชน์    พะยอมเป็นไม้ที่มีทรงพุ่มกลมสวยอยู่แล้ว เหมาะที่จะเป็นไม้ประธานในสวน แต่จะต้องเป็นสวนที่มีพื้นที่อยู่สักหน่อย หรือปลูกไว้เป็นร่มบังแดดให้บ้าน ส่งกลิ่นหอมๆ เข้ามาในบ้าน แต่ถ้าเป็นสมัยก่อน ต้นพะยอมจะปลูกไว้ใช้ประโยชน์อื่นๆ เช่น ลำต้นที่แก่จัด จะเอามาแปรรูปเป็นไม้หมอนรถไฟ ใช้ก่อสร้างบ้าน เป็นเสา ตง พื้น หรือฝาบ้านเพราะเนื้อไม้แข็งพอๆ กับไม้เต็ง  ส่วนเปลือกและเนื้อไม้บางส่วนก็จะสับเป็นชิ้นเล็กๆ ชาวสวนน้ำตาลมะพร้าวจะใช้เป็นสารกันบูดใส่ก้นภาชนะรองน้ำตาลมะพร้าวกันน้ำตาลมะพร้าวบูดเสียก่อนที่จะนำไปแปรรูปเป็นน้ำตาลปีป ชาวสวนมะพร้าวแถวๆ สมุทรสงคราม เพชรบุรี ราชบุรีจะนิยมใช้กัน

คติความเชื่อของคนไทย บอกกันต่อๆ มาว่า บ้านไหนปลูกต้นพะยอมไว้ในบ้าน บ้านนั้นจะมีนิสัยอ่อนน้อม ผ่อนหนักผ่อนเบา เพราะคำว่าพะยอมหมายถึง การยินยอม ตกลง ประณีประนอม บ้างก็ว่าปลูกพะยอมแล้ว จะไม่ขัดสน จะมีคนคอยช่วยเหลืออยู่ตลอด เรื่องนี้จะจริงหรือไม่จริงก็คงต้องไปพิสูจน์กันเองแล้วล่ะ 

ใครที่ชอบหรือกำลังเลือกไม้ที่จะมาให้ร่มเงาบ้านอยู่ ก็น่าจะลองมองต้นพะยอมไว้บ้าง ถึงแม้จะไม่ออกดอกได้เร็วทันใจ แต่พุ่มใบก็ให้ร่มเงาบ้านได้ดี แถมยังเป็นต้นไม้ที่เลี้ยงดูง่าย ไม่ต้องเอาอกเอาใจมากนัก อดน้ำเก่ง ทนแล้งได้ แถมยังไม่ต้องห่วงเรื่องตัดแต่งกิ่งใบด้วย น่าจะเหมาะกับ เจ้าของบ้านที่ไม่ค่อยมีเวลาปรนนิบัติต้นไม้เท่าไหร่ แต่อยากได้ต้นไม้ที่ออกดอกแล้วส่งกลิ่นหอมชื่นใจได้ด้วย

ขอบคุณ  :  1)  http://community.akanek.com

                 2)  http://pantip.com

                 3)  www.bloggang.com