พระเครื่องกรุวัดบึงสัมพันธ์ อ.พิชัย จ.อุตรดิตถ์

ส่วนหนึ่งของแหล่งกักเก็บน้ำขนาดใหญ่  ซึ่งในอดีตคือ บึงสัมพันธ์

คำว่า “บึงสัมพันธ์” หรือ “บึงสามพัน” น่าจะเป็นการผิดเพี้ยนของคำและเสียงเรียกในการสื่อสารจนทำให้มีการเรียกชื่อสถานที่เปลี่ยนไปเป็น 2 ชื่อด้วยกัน  ผู้เขียนเองขอยืนยันว่าได้ยินและรู้จักชื่อ "บึงสัมพันธ์" มาตั้งแต่เด็ก ๆ   พระกรุบึงสัมพันธ์ อ.พิชัย จ.อุตรดิตถ์  กรุขึ้นที่วัดร้างข้างบึงบางส่วนถูกน้ำท่วม เนื้อมักจะมีราดินขึ้น เนื้อดินเผาจัด แกร่ง มีพิมพ์หลายพิมพ์ พิมพ์นาง พิมพ์ลีลา ศิลป์สุโขทัยตอนปลายคาบเกี่ยวอยุธยาได้รับอิทธิพลจากองค์พระพุทธชินราช วัดใหญ่ (เมืองพิชัยใกล้กับเมืองสองแคว) พุทธคุณล่ำลือกันมานาน โดยเฉพาะพิมพ์ใหญ่เป็นที่ชื่นชอบของนักเลงพระรุ่นเก่า ในเรื่องคงกระพัน มหาอำนาจ กันภูตผี สิ่งอวมงคล ถ้าพิมพ์นางดีทางเมตตามหานิยม พิมพ์พระชินราชมีขึ้นหลายกรุในเขต อ.พรหมพิราม(พิษณุโลก) อ.เมือง(พิษณุโลก) อ.พิชัย(อุตรดิตถ์)ในการแยกกรุพิมพ์นั้นต้องดู พิมพ์ และ เนื้อหาเป็นสำคัญ

เซียนพระรุ่นเก่า โดย http://www.saranugrompra.com  ได้ให้ข้อมูลเพิ่มเติม....พระบึงสามพันเป็นพระกรุเก่าที่รู้จักกันมาเนิ่นนานแล้ว โดยเฉพาะอย่างยิ่งในวงการพระเครื่อง ชื่อเสียงเรียงนามด้วยความคงกระพันชาตรีนั้นกระฉ่อนมานานเต็มที่ ถ้าจะเปรียบเป็นนักเลงแล้วก็หาตัวเทียบยาก บารมีแผ่กว้างไปไกลหลาย ๆ บางทีเดียว นักเลงหน้าใหม่กระจอกงอกง่อย อือฮือไม่ขึ้น ยากที่ใครจะดับรัศมีลงได้

นักสะสมพระเครื่องรุ่นเก่ารู้จักพระกรุนี้ดี  นักสะสมรุ่นใหม่ก็ไม่ควรจะมองข้ามความสำคัญของพระกรุนี้ไปเสีย และถ้าหากใครก็ตามที่ได้ทุ่มตัวเข้าสู่วงการพระเครื่องแล้ว และไม่รู้จักพิมพ์นี้ก็เห็นทีจะต้องใช้เวลาอีกมาก กว่าจะเดินยืดอกอย่างสง่าผ่าเผยในสนามได้

นักเลงพระอาวุโสผู้หนึ่ง  กล่าวถึงเรื่องพุทธานุภาพของพระกรุนี้ ยืนยันเต็มปากเต็มคำว่า "เรื่องหนังเหนียวละก็ยกให้บึงสามพันเขาไป พระกรุอื่นที่ว่าเหนียว ๆ นั้น ลองเอามายืนซัดกันสักตั้งปะไร ดูทีว่าใครจะแน่กว่ากัน" ก็เห็นจะไม่เป็นที่สงสัยละว่าทำไมคนเก่าคนแก่จึงยกย่องพระกรุนี้กันนัก

ท่านผู้อ่านอาจจะข้องใจว่า เอ! เมื่อพระกรุนี้ดังจริง แน่จริง ทำไมไม่มีใครเขาเอามาแขวนกันให้ดาษดื่นกันละ? ในข้อนี้ถ้าท่านรู้จักพระพิมพ์นี้จริงก็เห็นจะหาคำตอบไม่ได้ยากนัก เพราะความนิยมในการพก, ห้อย, หรือแขวนพระเครื่องติดตัวนั้นย่อมขึ้นอยู่กับขนาดขององค์พระความงดงามในพุทธศิลป์และน้ำหนักเป็นประการสำคัญ ส่วนพุทธคุณนั้นแม้จะเป็นแกนกลางในการพิจารณาก็ตามแต่ปัจจัยต่าง ๆ ตามที่กล่าวมาแล้วย่อมมีอิทธิพลต่อการตัดสินใจของผู้ใช้อยู่มาก เมื่อพระบึงสามพันมีขนาดค่อนข้างเขื่อง แม้จะมีชื่อเสียงมากก็ตามความนิยมในการพกพาก็ย่อมลดลงเป็นธรรมดา นอกเสียจากผู้นิยมที่ศรัทธาแรงกล้าจริง ๆ และเขาก็จะไม่ยอมปลดออกจากคอเช่นกัน

เท่าที่ทราบพระเครื่องพิมพ์นี้ ได้ถูกขุดพบในเขตอำเภอพิชัยก่อน และเป็นเวลานานมาแล้ว เนื้อพระส่วนใหญ่เป็นเนื้อกระเบื้องสีแดง มีความแกร่งมาก ด้านหลังขององค์พระมักจะแบนราบและมีรอยลายมือกดตอนพิมพ์พระปรากฏอยู่ ส่วนที่ปรากฏเป็นรอยกาบหมากหรือรอยตอกกดประทับลึกเป็นร่องนั้นมีน้อย อย่างไรก็ตาม ประวัติการขุดค้นพระบึงสามพันที่อำเภอพิชัยนี้ วงการพระเครื่องรู้จักมาไม่ต่ำกว่า 50-60 ปีแล้ว

ประมาณปี พ.ศ. 2498 ก็ได้มีชาวบ้านขุดพบพระเครื่องพิมพ์นี้อีก ตามประวัตินั้นชาวบ้านเป็นผู้ขุดพบโดยได้รับคำบอกเล่าตามความฝัน การขุดพบครั้งนี้นับว่าได้พระเป็นจำนวนมาก ประมาณกันว่ามีมากถึง 2 โอ่งแดงใหญ่ ปริมาณก็คงจะมีจำนวนนับหมื่น และเหตุการณ์ที่คนทั่วไปจำได้แน่นอนก็คือ ผู้ขุดได้นำพระเครื่องกรุนี้ใส่บุ้งกี๋มาเร่ขายที่สถานีรถไฟพิชัย ในราคาองค์ละ 5 บาท ใครสนใจมาเลือกได้ตามใจชอบ

เนื้อพระที่ถูกพบครั้งหลังนี้เป็นของวัดพญาแมน ในเขตบ้านโคน อำเภอพิชัย เนื้อพระมีหลายประเภท ส่วนใหญ่เป็นเนื้อดินเผาผสมว่าน ลักษณะองค์พระจะหนาด้านหลังจะอูมเป็นหลังเต่า เนื้อพระกรุนี้ค่อนข้างจะหยาบและยุ่ย ไม่แข็งแกร่งเหมือนกรุในเขตอำเภอพิชัย

พระบึงสามพันนี้มีหลายขนาดและหลายพิมพ์ ส่วนใหญ่จะเป็นพระปางมารวิชัย ประทับนั่งบนบัวคว่ำบัวหงายภายในซุ้มเส้นรอบองค์ ลักษณะบัวนั้นโดยทั่วไปเรียกบัวก้างปลา สำหรับเส้นซุ้มนั้นน่าจะถอดเค้ามาจากซุ้มเรือนละม้ายกับองค์หลวงพ่อพุทธชินราชมาก แต่ก็มีอิทธิพลของศิลปะยุคอู่ทองผสมอยู่ด้วย คือพระพาหาอ่อนช้อย ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ประการหนึ่งของพระเครื่องในยุคนี้ ชาวบ้านโดยทั่วไปเชื่อว่า พระบึงสามพันนี้ก็คือพระพุทธชินราชนั่นเอง โดยผู้สร้างได้ประยุกต์เอาศิลปะในยุคต่อ ๆ มาผนวกเข้าไว้

  

ตัวอย่างพระพุทธชินราช เนื้อดิน กรุวัดบึงสัมพันธ์ อุตรดิตถ์

โดย...http://uauction3.uamulet.com

  

ตัวอย่าง พระชินราช กรุบึงสามพัน เนื้อแดงทับทิมสยาม แดงๆแบบนี้ ไม่ค่อยจะพบได้ง่ายๆ ส่วนมากจะเห็นเป็นสีหม้อใหม่และ สีดอกพิกุล สุดยอดคงกะพัน นักเลงรุ่นเก่าแขวนเดี่ยว   โดย...http://www.prauttaradit.com

เป็นที่น่าสังเกตอย่างหนึ่งว่า พระเครื่องต่าง ๆ ที่มีเส้นคู่ปรากฏอยู่ด้วยกัน มักจะอยู่ทางพิษณุโลก และบริเวณใกล้เคียงเป็นส่วนมาก ทำนองประยุกต์ให้เข้ากันแบบอย่างของหลวงพ่อพุทธชินราชก็เป็นได้ ตัวอย่างเช่น พระซุ้มเส้นคู่ กรุวัดโพธิ์ฯ (โรงทอฯ) พระเครื่องบางพิมพ์จากกรุวัดเขาสมอแครง เหล่านี้เป็นต้น

  

 ตัวอย่าง พระชินราช  พิมพ์ใหญ่ กรุวัดบึงสัมพันธ์  

โดย...http://www.trueamulet.com

ขอให้ท่านผู้อ่านโปรดเข้าใจอีกประการหนึ่งว่า พระบึงสามพันนี้มิได้มีเฉพาะพิมพ์บนฐานบัวในซุ้มเส้นคู่เท่านั้น แต่ยังมีพิมพ์อื่น ๆ รวมอยู่ด้วย เช่น ปางลีลาเนื้อดินเผา และนางสามพี่น้องเนื้อดินเผา แต่พระปางลีลานั้นคนนิยมกันมากและออกจะหายากกว่าพิมพ์อื่น ๆ

  

ตัวอย่าง  พระพิมพ์พระสาม กรุบึงสามพัน เนื้อสีดอกพิกุล 

โดย...http://www.prauttaradit.com

พระสามพี่น้องนั้นมิได้ถูกพบที่กรุนี้กรุเดียว ในเขตจังหวัดพิษณุโลก กำแพงเพชร และสุโขทัยก็มีการขุดพบด้วยเหมือนกัน แต่พระนางสามพี่น้องของกรุวัดพญาแมนนี้ โดยส่วนใหญ่แล้วเนื้อพระจะละเอียดมีความหนาและแกร่ง มีทั้งสีแดง และสีกลีบจำปา ไม่เหมือนกับเนื้อพระบึงสามพัน และพิมพ์ปางลีลาโดยทั่วไป ฉะนั้นถ้าท่านผู้อ่านพบพระพิมพ์นางสามพี่น้องที่ใดก็ขอได้โปรดพิจารณาความหนาขององค์พระด้วย ถ้าองค์บาง ๆ ละก็คงจะเป็นพระของกรุอื่นแน่ เพราะพระพิมพ์กรุนี้องค์หนาเกือบ 1-2 ซม. ทีเดียว

พุทธานุภาพของพระเครื่องกรุนี้นั้น น่าทึ่งมากมาตั้งแต่สมัยที่พระกรุนี้ขุดขึ้นใหม่ ๆ พระบึงสามพันเป็นพระกรุที่น่าสนใจเป็นอย่างยิ่งกรุหนึ่ง นักสะสมพระเครื่องรุ่นใหม่ ๆ ก็คงพอจะเสาะหาไว้ใช้ได้ไม่ยาก สนนราคาก็ไม่แพงเลย ส่วนพุทธคุณนั้นโด่งดังเหลือหลาย โดยเฉพาะในด้านคงกระพันชาตรี ปรากฏการณ์ต่างๆ มีมามากแล้ว ผู้ที่อยู่ในเขตจังหวัดอุตรดิตถ์ พิษณุโลก และสุโขทัย ย่อมตระหนักดีในเรื่องพุทธคุณของพระกรุนี้ พบเห็นที่ไหน เก็บไว้เถอะ ท่านมีแต่ได้กับได้ พระแท้พระเก๊ก็แยกแยะง่าย อีกทั้งราคาค่านิยมเรา ๆ ท่านๆ ยังพอหาเช่าได้ไม่หนักใจ

   

ตัวอย่าง พระนางพญาเมืองพิชัย กรุวัดบึงสัมพันธ์ อุตรดิตถ์ 

โดย...http://uauction2.uamulet.com

  

ตัวอย่าง พระนางพญาเมืองพิชัย พิมพ์เล็ก กรุวัดบึงสัมพันธ์ อุตรดิตถ์ 

โดย...http://uauction2.uamulet.com

พระนางพญาเมืองพิชัย พิมพ์เล็ก กรุวัดบึงสัมพันธ์ จ.อุตรดิตถ์ เป็นอีกพระกรุหนึ่งที่เป็นกรุยอดนิยม ของเมืองพิชัยดาบหัก เท่าที่เห็นมีผ่านตามา มีไม่กี่พิมพ์ แต่พิมพ์เล็กจะขึ้นจากกรุน้อยมาก วัดบึงสัมพันธ์เป็นวัดเก่าแก่ และเป็นวัดร้างมาก่อน ภายหลังมีการบูรณะวัดขึ้นมาใหม่ จนถึงปัจจุบัน  มีการสันนิฐานกันว่า พระนางพญาพิชัย กรุวัดบึงสัมพันธ์  เป็นพระที่สร้างในยุคเดียวกันกับ พระนางพญา พิษณุโลก

  

ตัวอย่าง นางพญาพิชัย  กรุบึงสัมพันธ์ อุตรดิตถ์ 

โดย...http://www.pralanna.com

นางพญาพิชัยถ้าดูจากพุทธศิลป์ น่าจะจัดเป็นพระยุคสุโขทัย ซึ่งแตกกรุอ.พิชัย  ว่ากันว่ากรุบึงสัมพันธ์นี้ ประมาณปีพ.ศ.  2498  ......อ.พิชัย มีทั้งกรุวัดดอกไม้  กรุพญาแมน กรุวัดมหาธาตุ ที่ค้นพบพระพิมพ์เหล่านี้ ต่างกันเพียงเนื้อดินแต่ละกรุ และที่บึงสัมพันธ์มีการค้นพบพระพิมพ์เหล่านี้มากที่สุด สภาพกรุอาจแตกต่างกันไปตามสภาพพื้นที่ ด้านพุทธคุณว่ากันว่า คงกะพันชาตรี แคล้วคลาด  และประสบการณ์นางพญาพิชัยนี้เคยมีทหารค่ายพระศรีพนมมาศ คล้องเดี่ยว ออกรบในสมรภูมิร่มเกล้า โดนยิงทั้งตัวแต่กระสุน ไม่เข้าแม้แต่เม็ดเดียว ทหารที่อุตรดิตถ์จึงนิยมใช้กันมาก 

นอกจากนี้  http://www.prauttaradit.com ยังมีเกร็ดความรู้เสริมตอนท้ายอีกว่า....พระบึงสามพัน กรุบึงสามพัน และกรุวัดพญาแมน แบ่งแยกกัน ง่ายมากๆ คือ ดูเนื้อดินเผา ถ้า เนื้อดินเผาที่เผาได้อุณหภูมิที่สูงๆ เนื้อพระจะแกร่ง มีหลากหลายสีเช่น สีหม้อใหม่ สีดอกพิกุล สีแดงสดทับทิม สีเขียวหินมีดโกนคราบเหลือง(เนื้อนี้ จะหายากมากๆ) สีผ่าน และ สีดำ เป็นต้น จะเป็น พระกรุบึงสามพัน และ ถ้าเนื้อพระยุ่ยๆ สีออกแดงเหลือง จะเป็น กรุวัดพญาแมน  และจะตัดสินด้วย หลักการที่ว่า พระหลัง นูน อูม แต่เนื้อดินเผาแกร่ง จะต้องเป็นพระกรุวัดพญาแมน นั้นไม่ได้ เพราะพระกรุบึงสามพัน หลังนูน อูมก็มี แต่มีเป็นส่วนน้อยกว่า หลังแบนราบ

สาเหตุที่พระบึงสามพัน กรุวัดพญาแมน เนื้อพระยุ่ย ๆ ฟูๆ สีออกแดงเหลือง ก็เป็นเพราะ เป็นพระเนื้อดินเผาที่ ผสมแก่ว่านมาก จึงทำให้เนื้อว่านที่ผสมดินเหนียว พอเผาที่อุณหภูมิสูงๆ ไปแล้ว ส่วนที่เป็นเนื้อว่าน ที่ผิวพระ จะถูกความร้อนเผาจนเป็น ผงเถ้าถ่าน จึงทำให้ พระบึงสามพัน กรุวัดพญาแมน เนื้อพระยุ่ย ๆ ฟู ๆ...แต่พระพุทธคุณสุดยอดคงกะพันเหมือนกัน ไม่ต่างกันเลย

******************************************************************

การนำเสนอเรื่องราวของพระเครื่องกรุวัดบึงสัมพันธ์  อ.พิชัย จ.อุตรดิตถ์ ครั้งนี้  ก็เพื่อเป็นการบันทึกข้อมูลต่าง ๆ เชิงสาระความรู้เพื่อการสืบค้น และเรียนรู้เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในอดีตที่ผ่านมา รวมทั้งความรู้ด้านพุทธศิลป์เชิงเปรียบเทียบในแต่ละยุคสมัยได้อีกด้วย  ปัจจุบันวัดบึงสัมพันธ์ เป็นวัดราษฎร์ ในนิกายธรรมยุต (สาขาวัดเขาสุกิม จ.จันทบุรี)  ตั้งอยู่ที่ ม.5 บ้านหาดสาแล ต.บ้านหม้อ  อ.พิชัย  จ.อุตรดิตถ์  53120  

ขอบคุณ :  1)  www.amulet2u.com

               2)  http://www.saranugrompra.com

               3)  http://uauction2.uamulet.com

               4)  http://www.prauttaradit.com